fka blog journal of programming studies

Fonksiyonel Programlama Notları 2: Monad'ları Anlamaya Çalışmak

01 Nov 2013

Uzun zamandır Fonksiyonel programlama ile başetmeye ve anlamaya çalışıyorum. Bu yolculuk beni matematiğe kadar indirdi ve oldukça da zevkli geçiyor. Kafamı karıştırsa da oldukça zevkli. (Geçen hafta NTV Yayınlarının “Sayılar” isimli kitabını alıp okumaya başladım, matematik o kadar tatlı geldi ki…)

Bu serüvende karşıma anlaşılması zor olan bambaşka bir yapı çıktı: Monadlar. Bir önceki yazımda bu konuya değinmiştim, fakat bu konuyu biraz daha geliştirme ihtiyacı hissettim.

Konuyla alakalı olarak geçenki yazımdaki kısım tam olarak şu şekildeydi:

Fonksiyonlar kendi ihtiyacı olan yan etkileri parametre olarak alıp müdahale ediyorlar, böylece yan etki yaratmadan aynı işlemleri yapabiliyoruz. Yani global state’de bir şey tutmadan bir state’i taşıyabiliyoruz.

function f(x, y) { return [2*x + 5, y]; } diye bir fonksiyonumuz olduğunu varsayalım;

function g(z, y) { return [z+10, y]; } diye de başka bir fonksiyonumuz var;

y’nin taşımamız gereken global bir state olduğunu düşünelim;

g.apply(null, f(2, 5)) //=> [19, 5] Bu durumu biraz irdeleyelim;

f(2, 5) //=> [9, 5]
g(9, 5) //=> [19, 5] görüldüğü gibi y değerinin state'ini taşıdık, ve yanetki kullanmadık.

Bu konuyu anlamamda ssg’nin ekşisozlük’te yazdığı bu entry epey faydalı oldu. Şimdi onun verdiği örneği JavaScript ile yazalım;

Normalde yan etki kullanarak bir toplama fonksiyonu yazalım;

var genelToplam = 0;
function topla(x, y) {
  var toplam = x + y;
  genelToplam += toplam;
  return toplam;
}

topla(2, 3); //=> 5
topla(4, 5); //=> 9
genelToplam; //=> 14 Şimdi bu yanetkiye sahip fonksiyonu yan etkisiz hale getirelim;

function topla(x, y, genelToplam) {
  var toplam = x + y;
  genelToplam += toplam;
  return [toplam, genelToplam];
}

function genelToplam() {
  return topla(2, 3, topla(4, 5, 0)[1])[1];
}

genelToplam() //=> 14

JavaScript’e Uyarlamak

Üstteki kodun epeyce anlaşılmaz olduğu kesin, zaten yazarken içime sinmemişti.

Şimdi bunu biraz daha JavaScript gibi düşünelim:

Bir toplama işlemi fonksiyonu yapsaydık:

function Toplam(sayi, genel) {
  genel += sayi;
  return genel;
}

var toplam = Toplam(10, 2); //=> 12

şeklinde bir değer elde edecektik. Daha sonra yeni bir işlem için;

var genelToplam = Toplam(10, 0); //=> 10
genelToplam = Toplam(20, genelToplam); //=> 30
genelToplam = Toplam(12, genelToplam); //=> 42

şeklinde bir yapı sağlayacaktık. Sürekli bir state tutuyoruz ve bu state üzerinden yürüyoruz. Şimdi de daha fonksiyonel şekilde yazmaya çalışalım:

var genelToplam = Toplam(10, Toplam(20, Toplam(12, 0))); //=> 42

Bu da doğru, fakat hala yetersiz ve state kullanmak istemiyorsak pek de kullanılabilir değil. Şimdi de bu fonksiyonu daha “monad” gibi ve fonksiyonel olarak implemente etmeye çalışalım.

Hatırlayacaksınız ki fonksiyonel programlamada işler hep küçük, saf fonksiyonlar halinde uygulanıyor.

function Toplam(sayi, genel) {

  if (isNaN(genel)) { genel = 0; }

  genel += sayi;

  // Yanetki yok, state değiştirilmiyor
  function ekle(sayi) {
    return Toplam(sayi, genel);
  }

  // Yanetki yok
  function toplam() {
    return genel;
  }

  return { ekle: ekle, toplam: toplam };
}

Hiç yanetki oluşturmadan state kullanmamız gerektiren bir durumu kullanarak değeri taşıdık.

Toplam(10).ekle(20).ekle(12).toplam() //=> 42

Şimdi de bunu biraz daha JavaScript gibi yapalım, JavaScript’te eğer bir nesne değeri alınmaya zorlanıyorsa valueOf methodu çağırılır.

..
return { ekle: ekle, toplam: toplam, valueOf: toplam };
..

diyerek daha kullanılabilir bir hale getirebiliriz.

console.log("30 ile 12'nin toplamı " + Toplam(30).ekle(12) + " eder.");
// => 30 ile 12'nin toplamı 42 eder.

veya

Toplam(15).ekle(6) * 2 //=> 42

şeklinde kullanabiliriz.

Monad Kanunları

Haskell’de Monad kanunları mevcutmuş, bu kanunlara uymayanlar monaddan sayılmıyormuş; madem öyle; inceleyelim:

-- Left
return a >>= f                  = f a
-- Right
m        >>= return             = m
-- Assoc
m        >>= (\x -> f x >>= g)  = (m >>= f) >>= g

Yani diyor ki;

// Left
Monad(a).bind(f) == Monad(f(a))
// Right
Monad(a).bind(function (x) {return x}) == Monad(a)
// Assoc
Monad(a).bind(f).bind(g) == Monad(a).bind(function (x) {return g(f(x))})

Yani Matematiksel olarak;

f(a) == f(a)
(function (x) { return x; })(a) == a
g o f(a) = g o f(a)

kurallarını sağlamalı…

Bu kuralları sağlamak içinse şunlar gerekli:

  • İki method implementasyonu olmalı: bind ve return
  • Üç kurala uymalı: left identity, right identity, associativity

Şimdi bu Monad’ımızı bu şartları sağlayarak tekrar implemente edelim:

bind methodunu chaining yapmak için implementasyonumuza ekleyelim:

..      
  function bind(fn) {
    return Toplam(fn.call(this, sayi));
  }
..

toplam fonksiyonumuz zaten return değerini sağlıyor.

Left Identity:

Tüm x ve fn’ler için:

Toplam(x).bind(fn).toplam() == Toplam(fn(x)).toplam() //=> true

Right Identity:

Tüm x’ler için:

Toplam(10).bind(function (x) {return x;}).toplam() == Toplam(10).toplam() //=> true

Associativity

Tüm x, fn ve gn’ler için

Toplam(10).bind(fn).bind(gn).toplam() == Toplam(10).bind(function (x) {return gn(fn(x));}).toplam() //=> true

Bu kuralları da kitabına uydurduğumuza göre, artık legal bir monad’a sahibiz demektir. :)

function Toplam(sayi, genel) {

  if (isNaN(genel)) { genel = 0; }

  genel += sayi;

  // Yanetki yok, state değiştirilmiyor
  function ekle(sayi) {
    return Toplam(sayi, genel);
  }

  // Yanetki yok
  function toplam() {
    return genel;
  }

  function bind(fn) {
    return Toplam(fn.call(this, sayi));
  }

  return { ekle: ekle, toplam: toplam };
}

Kaynaklar

Konuyla alakalı okuduğum kaynakları hemen okuduktan sonra Twitter adresimde paylaşıyorum, oradan takip edebilirsiniz. http://twitter.com/fkadev

Related Posts